અમે હોમમાં એ બાળકોને મળ્યા, જે કાયદા સાથે સંઘર્ષમાં આવેલા છે. એક્ટ પ્રમાણે, હવે બાળ ગુનેગાર શબ્દની જગ્યાએ "કાયદા સાથે સંઘર્ષમાં આવેલું બાળક" શબ્દ વાપરવાનો છે અને આવા બાળકો માટે ધરપકડ,
રીમાન્ડ, આરોપી, ચાર્જશીટ, ટ્રાયલ, પ્રોસીક્યુશન, વોરન્ટ, સમન્સ, કન્વિક્શન,
ઇનમેઇટ, ડેલિકવન્ટ, નીગ્લેક્ટેડ, કસ્ટડી કે જેલ જેવા શબ્દો વાપરવા ઉપર હવે સંપૂર્ણ
પ્રતિબંધ છે. જ્યાં પણ આવા શબ્દોનો ઉપયોગ
પોલીસ દ્વારા થાય ત્યાં તેને કાયદો બતાવવાની આપણી પવિત્ર ફરજ છે. કેમ કે હજુ પણ પોલીસ આવા શબ્દો વાપરી રહી છે. નવી શરૂઆતના
સિદ્ધાંત પ્રમાણે, બાળકે આચરેલા કોઇપણ ગુનાના ભૂતકાળના રેકોર્ડ સાચવી રાખવામાં
આવશે નહીં, એટલે કે તે ભૂંસી નાંખવામાં આવશે.
અમેરિકામાં છેક
1990થી 1918ના સમયગાળાથી (જેને અમેરિકનો પ્રગતિશીલ કાળ કહે છે) બાળ મજુરી અને બાળ
અધિકાર માટેની સભાનતા શરૂ થઈ ગઈ હતી. આમ તો 18મી-19મી સદીથી રાજકીય-સામાજિક
સુધારકો અને મનોવૈજ્ઞાનિકોના સંશોધનોએ બાળ ગુનેગારો પ્રત્યેના સમાજના અભિગમમાં
પરીવર્તન આણવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. બાળ ગુનેગારોને સજા કરવાના બદલે તેમના
પુન:સ્થાપનની હિમાયત કરતા કર્મશીલોએ છેક 1824માં અમેરિકાનું પ્રથમ ન્યૂ યોર્ક હાઉસ
ઑફ રેફ્યુજ સ્થાપ્યું. આ બાળ ગુનેગારોને અગાઉ પુખ્ત લોકોની સાથે જેલમાં રાખવામાં
આવતા હતા. 1899થી સંઘ રાજ્યોએ પણ આવા કિશોર સુધારણા ગૃહોની સ્થાપના કરવા માંડી. 1960 સુધીમાં તો અમેરિકાની
જુવેનાઇલ કોર્ટોએ 18 વર્ષથી નીચેના કિશોરો સંબંધિત લગભગ તમામ કેસો પોતાના તાબા
હેઠળ કરી લીધા હતા. અને આવા કેસો પુખ્ત માણસો માટેની ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીમાં
માત્ર જુવેનાઇલ કોર્ટોની રજા લઇને જ તબદીલ કરી શકાતા હતા. આપણે છેક 2000માં
જુવેનાઇલ જસ્ટિસ એક્ટ બનાવ્યો અને ગુજરાત સરકારે અગીયાર વર્ષ પછી છેક હમણાં 2011
ફેબ્રુઆરીમાં આ કાયદાના નિયમો ઘડ્યા.
કાળજી અને રક્ષણની જરૂર ધરાવતા બાળકો માટે જરૂરી માળખું
કે સવલતો ઉભી કરવા કે પૂરી પાડવા માટે જિલ્લા સત્તાવાળાઓ તેમજ પોલીસને જરૂરી હુકમો
કરવાની મહત્વની સત્તા જુવેનાઇલ જસ્ટિસ બોર્ડ પાસે છે. એટલે જ્યાં પણ આપણા ધ્યાનમાં આવા બાળકો આવે
તો તૂરત જ તેમના અંગે તાત્કાલિક લેખિતમાં રજિસ્ટર્ડ પોસ્ટથી બોર્ડને જણાવવું, જો
બોર્ડ એક સપ્તાહમાં જવાબ ના આપે તો સમાજ કલ્યાણના સચિવ તેમજ મંત્રીને જણાવવું અને
જો તેઓ પણ વાજબી સમયમાં જવાબ ના આપે તો ગુજરાત હાઇકોર્ટમાં દાદ માગવી.
આ બાળકો માટે કાયદા અનુસાર તેમની આરોગ્યની, લાગણીમય અને
મનોવૈજ્ઞાનિક, શૈક્ષણિક અને પ્રશિક્ષણની તથા આરામ, સર્જનાત્મકતા અને રમતગમતની
જરૂરિયાતો, સંબંધો તેમજ તમામ પ્રકારના દુરુપયોગ, ઉપેક્ષા અને દુર્વયવહારથી
રક્ષણની, સામાજિક સુગ્રથન, ફૉલો અપ અને પુન:સ્થાપનની જરૂરિયાતો માટે તેમની ઉંમર અને જેન્ડર
પ્રમાણે તેમની સાથે કન્સલ્ટેશન કરીને વ્યક્તિગત કાળજી યોજના ઘડવાની સરકારની ફરજ
છે.
કાયદા સાથે સંઘર્ષમાં આવેલા બાળકની જાણ થતા જ સંબંધિત પોલીસ અધિકારી નજીકના પોલીસ સ્ટેશનના નિયુક્ત બાળ કલ્યાણ અધિકારી (જુવેનાઇલ વેલ્ફેર ઓફિસર)ને જાણ કરશે. આ અધિકારી કાયદા સાથે સંઘર્ષમાં આવ્યા હોવાનું મનાતા તે
બાળકના માતાપિતાને જાણ કરશે તેમજ જ્યાં જે સમયે તેને રજુ કરવાનો છે તે બોર્ડનું
સરનામુ જણાવશે.અટકમાં લીધેલા આવા બાળકને નજીકના પોલીસ સ્ટેશનના બાળ કલ્યાણ અધિકારીના ચાર્જમાં મુકવામાં આવશે, જે ચોવીસ કલાકની અંદર બોર્ડ સમક્ષ તે બાળકને રજુ
કરશે. (કલમ 10 (1)) જો આવા બાળ કલ્યાણ અધિકારીની નિમણૂંક થઈ ના હોય તો બાળકને અટકમાં લેનારો પોલીસ અધિકારી તેને બોર્ડ સમક્ષ રજુ કરશે. (કલમ 63(2))
આવા બાળકને અટકમાં લેનારો પોલીસ કોઇપણ સંજોગોમાં તેને લોકઅપમાં રાખી શકશે નહીં અને જો નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં બાળ કલ્યાણ અધિકારી હોય તો તે બાળકને તે અધિકારીના ચાર્જમાં તબદીલ કરવામાં વિલંબ કરી શકશે નહીં. દરેક પોલીસ સ્ટેશનમાં જિલ્લાના તમામ નિયુક્ત બાળ કલ્યાણ અધિકારીઓની યાદી અને ખાસ જુવેનાઇલ એકમના સભ્યોની યાદી દેખાય
તેવી રીતે પ્રદર્શિત કરવી પડશે. જો કોઈ પોલીસ સ્ટેશનમાં આવી યાદી જોવા ના મળે તો
જિલ્લાના બોર્ડને જણાવવું જોઇએ.
ખૂન, બળાત્કાર જેવા ગંભીર ગુના કે પુખ્ત
લોકો સાથે મળીને આચર્યા હોવાનું મનાતા આવા ગુનાઓ સિવાયના ગુનાઓમાં કાયદા સાથે
સંઘર્ષમાં આવેલા બાળક માટે એફઆઈઆર નોંધવી કે ચાર્જશીટ ફાઇલ કરવી જરૂરી નથી. તેના
બદલે તેની માહિતી સામાન્ય રોજિંદી ડાયરીમાં નોંધવામાં આવશે અને પછી બાળકની સામાજિક
પૃષ્ઠભૂમિ અને અટકમાં લેવા સંબંધિત પરિસ્થિતિ અને કહેવાતા ગુનાનો અહેવાલ બોર્ડને
પહેલી સુનાવણી પહેલાં મોકલશે.
ગુજરાતમાં ગુમ થતા બાળકોના મુદ્દે ઉહાપોહ મચાવતા લોકોએ, પત્રકારોએ એક બાબત જાણી લેવાની જરૂર છે કે ઘર છોડીને ભાગી જતા બાળકો કે માનવ-વ્યાપારનો ભોગ બનતા બાળકોને બચાવવા માટે રાજ્યમાં જુવેનાઇલ જસ્ટિસના માળખાઓ અને સંસ્થાઓ મજબૂત બનાવવા અત્યંત આવશ્યક છે. માધ્યમોને મીસીંગ ચિલ્ડ્રનના મુદ્દાને સેન્સેશનલાઇઝ કરીને માત્ર ફોટા છાપવામાં જ રસ છે એ આક્ષેપમાં ઘણું તથ્ય છે.
એક ચાન્સ આપો અમને, બહેતર નાગરિક બનવાનો..................................
|